نجمه صالحی در گفت‌وگو با خبرگزاری حوزه عنوان کرد: حضرت محمد (ص)، رسول خدا و خاتم پیامبران بوده‌اند، به عبارتی پیامبر همه جهان هستند و واژه "اسلام" پس از عنوان "پیامبر"، چه بسا محدود کردن ایشان فقط برای مسلمانان است و ظاهرا عنوان "پیامبر اسلام" از سوی مستشرقین در منابع ذکر شده و مترجمین در آثار خود نقل کرده‌اند و به تدریج کاربرد عمومی یافته است، بدانیم پیامبر گرامی ما، پیامبر جهانی و آخرین فرستاده الهی است. ایشان به عنوان انسان کامل و الگوی حسنه، با تشکیل حکومت اسلامی و تعامل با مردم، برنامه اسلام را با هدف تحقق سعادت، به طور عملی نشان دادند.
وی در رابطه با نگاه به زنان در سیره پیامبر اکرم (ص) بیان کرد: رسول خدا (ص) در جامعه‌ای مبعوث شدند که در آن، زن از کمترین حقوق و احترام انسانی برخوردار بود. در دوره جاهلیت، اغلب زنان وضعیتی نامناسب داشتند؛ مانند کالایی خرید و فروش می‌شدند و از هرگونه حقوق اجتماعی و فردی حتی ارث محروم بودند. غالباً از بیم قحطی یا از ترس آلودگی، دختران خود را در بدو تولد سـر می‌بریدند یا به دره‌ای عمیق پرتاب و گاه در آب غرق می‌کردند.
وی ادامه داد: زن به برکت ظهور اسلام به مقامی رسید که دنیای قبل از آن با همه قدمت خود نتوانسته بود چنین مقامی به او بدهد و اگر اکنون شاهد وضعیت مطلوبی برای زنان نیستیم، به این علت است که شناخت درستی از منزلت زن وجود ندارد و درباره این موضوع سلیقه‌ای برخورد می‌شود. رسول خاتم (ص) کوشیدند تعریفی صحیح از زن ارائه کنند تا زن هویت گمشده‌اش را بر اساس فطرت انسانی و ویژگی‌های وجودی خویش کشف کند. در جوامع به ظاهر متمدن، نگرش غالب به زن، ابزار گونه است. این نگاه موجب شده مردان و حتی خود زنان، استقلال زن را نادیده بگیرند.
این پژوهشگر اضافه کرد: در قرآن شماری از بانوان، با عنوان همسر خوب، مادر خوب و ... یاد شده‌اند. در اسلام، رعایت استقلال ذاتی برای زن به منزله یک انسان که در عبودیت با حضرت حق هویت می‌یابد، تبیین می‌شود. یکی از عمده تلاش‌های پیامبر(ص) در اصلاح نگاه حاصل از افراط و تفریط‌های عصر جاهلی درباره زن بود.
وی افزود: در اغلب منابع متقدم که به بیان وقایع تاریخی پرداخته‌اند، بحثی مستقل در مورد زنان نیز داشته‌اند منابعی از قبیل طبقات الکبری، الاصابه، اسدالغابه که یکی از کاملترین نمونه‌های کتاب‌ها و در عین حال قدیمی‌ترین آن‌ها طبقات الکبری است که ابن سعد در مجلد هشتم کتاب خود علاوه بر توجه به زنان راوی حدیث و نیز زنانی که به واسطه یکی از خویشان خود از پیامبر(ص) نقل حدیث کرده‌اند، در مجموع شرح حال ۶۲۹ زن را با تأکید بر قید مسلمان شدن و بیعت کردن آورده است.
صالحی اظهار کرد: در رویدادهای مختلف تاریخی و حضور پیامبر در مکه و مدینه، حضور زنان گزارش شده است به عنوان نمونه منابع از حضور زنان در بیعت رضوان سخن گفته‌اند، ام سلمه یکی از همسران پیامبر درحدیبیه حضور داشت و در تردید مردم به قربانی و تقصیر بدون حج نظر داد که پیامبر(ص) خود اقدام کند که مردم با دیدن آن به اعمال خروج از احرام روی آوردند.
وی گفت: اگر بر اساس اطلاعات داده شده از سوی شرح حال نویسان نگاه آماری به امور داشته باشیم، در شرح حال حدود ۲۳۵ زن بیعت کننده مکی اعم از قریشی و حلفاء و موالی پس از ذکر اسلام آوردن، واژه بیعت قید شده و این تعداد به جز زنان منسوب به پیامبر(ص) اعم از همسران دخترها، عمه‌ها، دخترعموها و زنانی هستند که با پیامبر زندگی نکردند اما جان و نفس خود را به ایشان بخشیدند، ابن سعد نام حدود ۳۵۵ زن بیعت کننده در مدینه را ثبت کرده است.
سیاست پیامبر (ص) درباره زنان، درگیر کردن آنان در امور اجتماعی بود
مدرس حوزه یادآور شد: در واقع پس از اسلام پذیری، بیعت نوعی از مشارکت، اجتماعی، سیاسی و اعلام تعهد به مشارکت است و زنان در این مشارکت سهم داشتند. آنچه در سیره پیامبر ملاحظه می‌شود سیاست پیامبر درباره زنان، درگیر کردن آنان در امور اجتماعی جهت تقویت حس مسئولیت پذیری مشارکت جمعی رشد فکری و وسعت بخشیدن افق دید آنان بود. حق بیعت، آموزش و طلب علم حضور در مجامع و مساجد، جنگ، مشورت، امان و اموری دیگر از این نوع مورد تاکید و تشویق پیامبر برای زنان و افزایش سهم آنان در تحولات و مسائل جامعه بوده است.
وی عنوان کرد: با ظهور اسلام «زن» جایگاه واقعی خود را پیدا کرد که در مدینه نمود بیشتری داشت؛ زیرا قدرت و حکومت رسول خدا (ص) تثبیت شده بود و آیات نازل شده در مورد زنان عموماً مدنی هستند. حضور زنان وابسته به پیامبر(ص) نظیر حضرت خدیجه و حضرت فاطمه سلام الله علیهما در فعالیت‌های مختلف نشان از اهمیت دادن رسول خدا (ص) به شان زنان دارد، البته سایر زنان پیامبر نیز در فعالیت‌های گوناگون حضور داشتند.
صالحی بیان کرد: پس از رحلت پیامبر(ص) به دلیل تغییر مسیر اسلام در سقیفه، رویکرد و نظرات شخصی خلفا نسبت به حضور زنان موجب کم‌رنگ شدن نقش زنان شد اما در بین شیعیان این حضور و اهمیت به نقش آفرینی زنان کماکان وجود داشت به عنوان نمونه، زنان راوی دوران معصومین علیهم السلام و فعالیت‌های آنان گواه خوبی برای اهمیت دادن به جایگاه زنان است.
وی اظهار کرد: در دوران امیرالمومنین (ع) و امام صادق (ع) بیشترین تعداد زنان راوی مشاهده می‌شود که در مقاله‌ای که نگاشته‌ام به تعداد و فعالیت‌های این بانوان اشاره کرده‌ام، اما چون نظام حکومتی مخالف جریان تشیع بود طبیعی است که پیروان واقعی ائمه(ع) در راس حکومت نبوده و حضور زنان نیز نمود کمتری داشته است؛ اما عملا در اغلب رویدادهای جریان تشیع بانوان، نقش مثبتی داشته‌اند، حضور حضرت زینب (س) و بانوان دیگر در واقعه کربلا، در هجرت حضرت معصومه (س) به قم، در دوره آغاز عصر غیبت صغری، بانوان راوی شیعه نقش موثری داشته‌اند و نمونه‌های زیادی می‌توان از لابه‌لای صفحات تاریخ یافت؛ اما به طور کلی به دلیل تغییر مسیر اسلام، در طول تاریخ، تغییر رویکرد در اجرای احکام به ویژه در مورد زنان پدید آمد.
وی اضافه کرد: پیامبر (ص) طی بیست و سه سال رسالت خود کوشید که بر اساس ارزش‌های متعالی اسلام امتی نمونه و الگو تربیت کند. سابقه اسلام آوردن بیشتر مسلمانان یا به سال ششم هجرت و پس از صلح حدیبیه و یا به سال هشتم هجرت یعنی پس از فتح مکه باز می‌گشت. مردم مناطق دورتر حجاز نیز غالباً پس از سال نهم، با فرستادن نمایندگانی به نزد پیامبر (ص) اسلام خود را اعلام داشتند. بدیهی است که این مدت برای ایجاد تحول فرهنگی در میان یک ملت و سازندگی ایشان بر طبق معیارها و ارزش‌های اسلامی بسیار کوتاه است و شاید به همین دلیل بود که پیامبر (ص) جهت تداوم تعلیمات خود بر جانشینی فردی که پرورده و تربیت شده مستقیم خویش بود، تاکید داشتند.
این پژوهشگر با بیان اینکه پیامبر(ص) تلاش کرد تفکرات جاهلی را تغییر دهد و تا حدودی موفق بود اما برای تثبیت، به حضور تالی تلو (همانند) ایشان نیاز بود، گفت: شاید آغاز رجعت جاهلیت را بتوان از نخستین روز رحلت پیامبر (ص) و رقابت در سقیفه بنی ساعده برای تعیین خلیفه دانست.
مدرس حوزوی یادآور شد: بازگشت جاهلیت در تمامی ابعاد زندگی مسلمانان تأثیر خود را بر جای گذاشت. انحطاط منزلت زن در جامعه و نیز در خانواده در اثر اختلال در روند تعمیق فرهنگ اسلامی بعد از پیامبر (ص)، ورود سلایق و عقاید جاهلی به آموزه‌های اسلامی از جمله پی آمدهای سقیفه بود که موجب عدم فعالیت پررنگ و اثرگذار زنان گردید و این رویکرد در طول تاریخ تداوم یافت.
۶۲/۳۱۳
